De uitdaging om water en bodem sturend te laten zijn, is groot, urgent en niet op de gebruikelijke manier op te lossen. Het ‘komt niet vanzelf goed’. Er bestaat een ‘deadline paradox’: gebieden moeten naar een nieuw wenkend perspectief toegroeien en dat kost tijd. Dit is gekoppeld aan de leefwereld, aan waarden en beleving, terwijl het treffen van maatregelen in de systeemwereld geen uitstel meer duldt. Gebiedsprocessen vereisen navigatie tussen het haalbare en het aanvaardbare. 

Een nieuwe realiteit moet groeien waarin we de systeem- en de leefwereld aan elkaar verbinden. Dat is een gedeelde verantwoordelijkheid. We bevinden ons in een tussenruimte; daardoor ontstaan nieuwe kennisvragen. Het vraagt om wijsheid; de combinatie van expliciete en impliciete kennis. Samen meten, samen weten, samen handelen. 

Hiervoor is een lange termijnvisie nodig en handvatten om deze transitie te gidsen. Deze vraag komt terug in het actualisatieproces van de Blauwe Omgevingsvisie van Waterschap Vallei en Veluwe. In de huidige Blauwe Omgevingsvisie van Vallei en Veluwe is de koppeling tussen de systeem- en leefwereld gemaakt en vertaald in verhaallijnen. De vraag is welke andere manieren er zijn om water en bodem sturend toegankelijk te maken en de leefwereld hierin een plek geven om te komen tot die nieuwe realiteit. Daaruit volgt de vraag: hoe maken we dat mogelijk? ‘ In deze sessie gaan we hierover graag met u in gesprek, en verkennen we samen wat dit vraag aan kennis en innovatie.

Organisator: Waterschap Vallei en Veluwe

Rondom de grote wateren komt veel kennis van verschillende type opgaven samen. Opgaven voor water, natuur, het gebruik en economie vragen om een integrale afweging. Er ligt daarom een belangrijke uitdaging in het organiseren van de beschikbare kennis én van de nog ontbrekende kennis. Onder meer het IJsselmeergebied als ook de Zuidwestelijke Delta staan voor deze kennisuitdaging. Hoe gaan zij daarmee om? En hoe kan impliciete kennis hierin worden benut?

In deze workshop gaan we in gesprek over deze specifieke kennisuitdaging. Hoe organiseer je wat je al weet? Waarvan weten we al genoeg en welke kennis ontbreekt er nog? En wat is de rol van impliciete gebiedskennis? Met deze en andere vragen gaan we de diepte in. Praat je met ons mee?

Sprekers: Koen Kaffener en Arno Nolte (Programmabureau Zuidwestelijk Delta)

Deze werksessie vertelt de ervaringen van zeven regio’s die hebben gewerkt aan regionale kennisschakelpunten. De bases voor een nieuwe kennisinfrastructuur voor bodem en ondergrond.

In Nederland is er veel bodemkennis om verstandige beslissingen te nemen over het gebruik van het bodem- en watersysteem. Die kennis is echter niet altijd op tijd voorhanden tijdens besluitvormingsprocessen. Het leidt tot bodem-onbewuste keuzes over het gebruik van het systeem. En als het verkeerd uitpakt: verspilling van tijd, kosten en ruimte. En voldoet zeker niet aan het nieuwe motto: water en bodem sturend voor de planvorming.

In deze werksessie vertelt het programmateam je over een jaar waarin ze met de regio’s heeft gezocht naar structurele regionale verankering. Wat opviel was de betrokkenheid en de ambities, ondanks de stevige opgave. De geleerde lessen zijn opgetekend en van betekenis voor deze en andere regio’s. Waardevolle lessen dus! We gaan er graag met je over in gesprek!

Sprekers: Diana van Dorresteijn, Jos Mol, Alzira Schaap en Marco Vergeer 

In het laaggelegen Nederland is zoetwater schaars en neemt verzilting van bodem en (grond)water toe. Hoe kunnen we deze uitdaging te lijf gaan? In deze sessie passeren twee verschillende adaptatiestrategieën de revue.

• Theo Elsenga (RUG) vertelt over onderzoek en ontwikkeling om planten weerbaarder te maken tegen zout.
• Klaasjan Raat (KWR) vertelt over hoe we de beschikbaarheid van zoetwater in bodem en grondwater kunnen vergroten.

Beide heren doen hun onderzoek vanuit kennisnetwerken: Kenniscluster Verzilting (Theo) en het COASTAR-netwerk (Klaasjan).

Wil je weten aan welke vraagstukken wordt gewerkt? Hoe er binnen de netwerken wordt samengewerkt? Benieuwd hoe deze verschillende adaptaties passen in ‘bodem en water sturend’? Kom dan naar deze sessie en ga met de sessieleiders en elkaar over deze onderwerpen in gesprek.

Organisator: Kenniscluster Verzilting en het COASTAR-netwerk

Thermische energie uit oppervlaktewater (kortweg TEO) is duurzame warmte en koude die aan het water onttrokken kan worden. In het Warmte uit Water (WuW) Initiatief onderzoeken Rijkswaterstaat, Alliander en de Vereniging Nederlandse Riviergemeenten (VNR) samen wat nodig is om de grote potentie van warmte uit het water als schone energiebron te ontsluiten. In deze sessie zullen we in gaan op de kansen en uitdagingen van de toepassing van grootschalige aquathermie aan de hand van het traject dat WuW aflegt van transitie-innovatie naar concrete realisatie in de praktijk. Dergelijke kansen en uitdagingen zijn bijvoorbeeld de ruimtelijke- en ecologische impact van een aquathermiesysteem en de bestuurlijke complexiteit.

Organisator: Rijkswaterstaat

Bodem en water sturend vraagt om een gebiedsgerichte benadering waarbij verschillende actoren moeten samenwerken, kennis in brengen, doelen stellen en ieder bijdragen aan oplossingen. Dit vraagt om een nieuwe integrale aanpak die gebaseerd is gelijkwaardigheid, grote betrokkenheid bij het gebied en de opgave en een houding om te leren. Learning communities sluiten hier goed op aan.   

Learning communities zijn open netwerken waarin experts, kennisinstellingen, bedrijven, overheden en lokale gebiedspartijen samenwerken om kennis te delen, nieuwe aanpakken te testen en werkwijzen te ontwikkelen. Binnen het living lab Schouwen-Duiveland wordt met deze werkwijze geëxperimenteerd binnen twee gebiedsgerichte projecten: de fieldlabs Zoet Water en het project brede waterkerende landschappen Oosterschelde. In deze sessie zal aan de hand van deze twee projecten ervaringen worden gedeeld en samen met u worden nagedacht worden over de belangrijkste lessen voor de transitie naar bodem en water sturend.       

Kom kennismaken met learning communities en ontdek de meerwaarde voor jouw opgaven!

Organisator: Denise van Eekeren (Delta Platform), Peter van Veelen (Buro Waterfront) en Philip Drontmann (alliantiemanager Delta) 

Het natuurlijke water- en bodemsysteem sturend laten zijn bij het maken van keuzes in de ruimtelijke inrichting. Zo eenvoudig als het klinkt, zo complex is het! Want: naar welke inrichting streef je dan? Welke maatregelen passen hier bij en hoe plaats je die vervolgens in de tijd? Hoe kun je plannen maken voor een toekomst waarin nog zoveel onzeker is? Stap samen met je team in het beekdallandschap Klimaptopia en bedenk het beste ontwikkelpad.

In het project KLIMAP (KLIMaatAdaptatie in de Praktijk), waar 23 partijen in participeren, werken we praktische handvatten uit voor het toepassen van zogenoemde ontwikkelpaden voor klimaatadaptatie-vraagstukken op de hoge zandgronden. Regionale overheden gaan de komende jaren volop met dergelijke ruimtelijke vraagstukken in gebiedsprocessen aan de slag. Om het concept en het denken vanuit ontwikkelpaden binnen deze organisaties te laten landen, is vanuit KLIMAP een Serious Game ontwikkeld.

Gedurende 2 uur ga jij samen met je team je buigen over het beekdallandschap Klimaptopia. Van structurerende keuzes naar klimaatadaptieve toekomstvisies en weer terug naar de maatregelen van vandaag en morgen. En dat alles in een wereld waar onverwachte gebeurtenissen plaats hebben…  Het team met de meest aantrekkelijke visie en het beste ontwikkelpad wint, mag verslag doen aan de Deltacommissaris (of krijgt een prijs)!

Organisator: Myrjam de Graaf, Projectcoördinator KLIMAP

De bodem in de gemeente Laarbeek herbergt water van topkwaliteit. Het grondwater wordt gebruikt als drinkwater, maar ook om onze omgeving te onderhouden en om vele bedrijfsprocessen te faciliteren zoals de Brouwerij van Bavaria in Lieshout. Waterbronnen en -kwaliteit zijn niet onuitputtelijk. Er moet daarom zuinig met die bronnen worden omgaan. Binnen Boer Bier Water wordt gewerkt om de bodem en het water gezond te houden. Gezonde grond betekent immers gezond water. Samen met de projectleider van Bavaria verkennen we hoe dit programma waterbeschikbaarheid borgt en restwater herverdeelt onder agrariërs, gebruik van gewasbeschermingsmiddelen reduceert, een vitale bodem creëert en agrariërs beloont. Doel van de sessie is te komen tot inzichten wat een initiatief als Boer Bier Water vraagt aan kennis en innovatie en hiervan te leren voor soortgelijke cases elders in Nederland.

Organisator: Bavaria

Sectoraal organiseren, inhoud en procedure voorop, en regels centraal; die werkwijze zorgt dat we met elkaar steeds meer vastlopen. De lerende en gebiedsgerichte aanpak biedt soelaas. Daarbij is de Tussenruimte een voorwaarde. Maar hoe ziet dat er uit? Hoe werkt dat? Hoe open je een Tussenruimte? En hoe maak je die effectief? In deze sessie geven we met een succesvol praktijkvoorbeeld de antwoorden op deze vragen. En we laten zien hoe de Transitieschool Landelijk Gebied het gesprek in de Tussenruimte gebruikt om versneld te leren en te presteren. Inspirerende tips helpen je om hier ‘morgen’ in je eigen praktijk mee aan de slag te gaan.

Gespreksleiders: Cees Anton de Vries (Origame) en Janneke Blijdorp (RTLG)

De stelling voor deze kennisarena luidt: goed onderzoek en mooie betekenisvolle innovaties komen het beste tot stand op basis van duidelijke en concrete vragen en opgaven, en een goede aansturing. Daarvoor is het belangrijk om gezamenlijk de doelen, belangen en ontwikkelrichtingen te benoemen en op basis daarvan te bepalen wat nodig is voor een effectieve en strategische kennisontwikkeling. In deze sessie gaan we samen aan de slag over hoe we hier invulling aan kunnen geven.

De uitdaging waar Nederland voor staat zijn omvangrijk en complex. Er zijn transities nodig voor onder meer energie, klimaat, verduurzaming van de landbouw, de woningbouwopgave, gezonde leefomgeving en voor een circulaire economie. Deze uitdagingen vragen veel van het boden- en watersysteem. Veelbelovende oplossingsrichtingen moeten in samenhang worden onderzocht. In deze sessie gaan we voor de belangrijke maatschappelijke opgaven samen onderzoeken hoe we invulling kunnen geven aan een goede programmering, aansturing, samenwerkingsvormen en stimulering van inter- en transdisciplinair onderzoek. 

Organisator: Dutch Soil Platform

Voor aannemers en ingenieurs is het onderzoeken of hergebruik van vrijkomende grond mogelijk is, altijd al top of mind geweest. Vroeger was de incentive vooral de prijs, tegenwoordig zijn er veel meer aspecten waarop we kunnen ‘scoren’. De huidige tijd vraagt om meer duurzaamheid, minder CO₂, minder Nox en natuurlijk ook zo min mogelijk hinder voor de omgeving. Waarom lukt het ons toch vaak niet om te komen tot het gewenste hergebruik? Hebben we (nog) wel de juiste mindset? Worden we gegijzeld door het (bureaucratische) systeem? Hoe voorkomen we dat natuurlijk kapitaal (de levende bodem) onnodig wordt weggegraven en vernietigd? Graag onderzoeken we in deze sessie met u waar de obstakels zitten en hoe die te omzeilen.   

Organisator: Taskforce Deltatechnologie

Wil je meer weten over de Europese financieringskansen voor duurzame projecten op het gebied van klimaat, water, natuur en bodem? Kom dan naar de sessie over Europa waarin we je informeren over de subsidiemogelijkheden. We zoomen in op vier Europese programma’s: Horizon Europe, Interreg, LIFE en CEF Transport.

EU programma’s kunnen bijdragen aan nationale uitdagingen, maar Europa is geen pinautomaat. Projecten moeten namelijk bijdragen aan wat voor Europa belangrijk is. Deze Europasessie geeft je op hoofdlijnen inzicht in de belangrijkste verschillen tussen de genoemde Europese programma’s en wat de voorwaarden van deelname zijn. Daarnaast laten we je, aan de hand van een aantal praktijkvoorbeelden, zien hoe Nederland het Europees breed doet. We vertellen je wat de Rijksoverheid voor jou kan betekenen als je wil deelnemen. In deze sessie is er volop gelegenheid om je vragen te stellen.

Organisator: RVO

De zorgen over de kwaliteit van ons water zijn nog steeds actueel, slechts een paar procent van de waterlichamen is op orde. Werk aan de winkel dus. Nieuwe en oude stoffen, bekende en onvermoede transportroutes en ook nog eens de verandering van het klimaat brengen niet alleen de ecologische waterkwaliteit in gevaar maar ook de zwemwaterkwaliteit en de beschikbaarheid van water voor drinkwater en de landbouw. Waterkwaliteit is een belangrijke factor van Water en Bodem Sturend.

Maar verbetering van de waterkwaliteit lijkt soms kopje onder te gaan in de discussies rond stikstof en het klimaat. Hoe zorgen we dat water(kwaliteit) meetelt? In deze sessie laten we zien wat we hebben geleerd van het samen programmeren en leveren van kennis in het kader van de Kennis Impuls Waterkwaliteit. We presenteren de uitkomsten van het pop-up team Lange Termijn Waterkwaliteit en gaan in op enkele actuele projecten. Graag willen we met jullie in gesprek over nieuwe kennisprogrammering.

Organisator: STOWA